Kolory -

Z Poradni Językowej PWN:

1. Kolory

"Chciałbym zapytać o nazwy kolorów. Na przykład beżowy: czy przed pojawieniem się zapożyczenia z francuskiego kolor ten miał jakąś polską nazwę, czy po prostu nazwy nie miał? Czy liczba nazywanych kolorów ulegała w historii polszczyzny gwałtownym zmianom?
Pozdrawiam serdecznie

Zmiany językowe mają raczej charakter ewolucyjny, a nie rewolucyjny. Dotyczy to także kształtowania się pola semantycznego „kolory”.
Z prajęzyka polszczyzna odziedziczyła niewiele nazw, m.in. nazwy niemotywowane: biały, czarny, żółty, oraz motywowane: czerwony (od czerw), zielony (od ziele), złoty (od złoto). System gramatyczny polszczyzny umożliwiał tworzenie nazw różnych odcieni kolorów podstawowych, np. od biały:

formacji: bieluchny, bieluczki, bieluśki, bieluńki, bielutki, bieluteńki, bielusieńki, białasy, białawy, bielszy;
wyrazów złożonych, np. mlecznobiały, śnieżnobiały, brudnobiały, srebrnobiały, szarobiały, jaskrawobiały, siwobiały, szarobiały, srebrzystobiały, złotobiały; białożółty, białozłoty, białomleczny;
wyrażeń porównawczych, np. biały jak kreda, biały jak papier, biały jak śnieg, biały jak lilia, biały jak gołąb, biały jak alabaster;
nazw kolorów złożonych, np. białoczerwony, białożółty, żółtozielony, złotoczerwony.

W funkcji nazw kolorów występowały przymiotniki pochodne od nazw przedmiotów o charakterystycznej barwie, por. niebo → niebieski, morze → morski, piasek → piaskowy, trawa → trawiasty, śmietanka → śmietankowy, krem → kremowy, len → lniany, marchew → marchewkowy, buraczek → buraczkowy, groszek → groszkowy, róża → różowy, fiołek → fiołkowy, pomarańcza → pomarańczowy, cytryna → cytrynowy, słoma → słomiany, bursztyn → bursztynowy.
Ostatnią grupę stanowią zapożyczenia. Te wcześniejsze już się zasymilowały i nie są odczuwane jako obce, np. beż, te nowsze zachowują oryginalną pisownię, np. écru.
A co do wyrazów beż, beżowy to warto wiedzieć, że pojawiły się w polszczyźnie w końcu XIX w. jako zapożyczenie z fr. beige (laine) 'barwa naturalnej (tzn. niefarbowanej) wełny owczej'. Ta barwa była wcześniej określana m.in. wyrazami piaskowy, kremowy, śmietankowy, cielisty, lniany, płowy, platynowy, blond. Zakres ich użycia jest uwarunkowany kontekstowo.

— Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski"

2. Kolory karciane

"W słowniku Doroszewskiego dzwonek (kolor karciany) ma również wariant żeński – ta dzwonka. Wino jest nijakie. Kłopot z pozostałymi: czerwień w moim odczuciu bywa zarówno m., jak i ż., a żołądź wyłącznie m., nigdy zaś ż. Nie znajduję jednak potwierdzenia w słownikach. Nie potrafię również znaleźć formy to czerwo. Czy jest ona słusznie pominięta?

Żołądź w kartach jest jest rodzaju męskiego, to pewne. Pozostałe nazwy kolorów karcianych, które Pan wymienił, mają zasadniczo taki rodzaj jak w języku ogólnym: ten dzwonek, ta czerwień, to wino. Obecna w słowniku Doroszewskiego dzwonka jest tam oznaczona jako słowo dawne. Czerwień w rodzaju męskim znam ze słyszenia, ale oceniam jako słowo potoczne i środowiskowe. Kto powie „Wyszedł znowu w czerwienia”? Chyba tylko zapalony karciarz do swoich kolegów pochłoniętych grą.
Nie znam słowa czerwo. Zajrzałem do tzw. słownika warszawskiego, do którego sięga się, szukając starych słów, których gdzie indziej nie ma. Znalazłem czerwo jako wykrzyknik z objaśnieniem: „wołanie na woły czerwone”.

— Mirosław Bańko, PWN"

3. Blond

"Jak należy poprawnie powiedzieć: "XY ma włosy ciemne blond, ciemny blond, ciemno blond, czy ciemno-blond"? Jaką właściwie częścią mowy jest wyraz blond?

Słowo blond jest nieodmiennym przymiotnikiem, por. "dziewczyna o długich blond włosach" lub "Pamiętam ją z długim warkoczem blond" (przykłady z Innego słownika języka polskiego PWN). W związku z tym piszemy łącznie ciemnoblond jak ciemnoczerwony: "Rozwichrzone ciemnoblond włosy spadają jej na oczy" (tamże)."

— Mirosław Bańko"

4. Kruczoczarny

"Dzień dobry!
Czy słowo kruczoczarne (i inne tego typu) miało kiedykolwiek pisownię rozłączną? Jeśli tak, to kiedy? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam serdecznie!

Pisownia przymiotników złożonych z członów nierównorzędnych znaczeniowo, a więc takich, do których należy wyraz kruczoczarny, jest od dawna ustalona: łączna, a nie rozłączna czy z łącznikiem (tak samo pisze się np. popularnonaukowy ‘naukowy w ujęciu popularnym’ czy rzymskokatolicki ‘katolicki w obrządku rzymskim’). Chodzi przecież o połączenie dwóch przymiotników (kruczy i czarny), w których elementem zasadniczym, określanym, pozostaje człon czarny, a członem określającym – człon pierwszy (kruczy). Kruczoczarny to inaczej ‘bardzo czarny, kruczy’, piszemy więc: kruczoczarne włosy (‘włosy bardzo czarne, jak pióra kruka’) i kruczowłosy mężczyzna (‘mężczyzna o włosach bardzo czarnych’). Identyczną ortografię musiałby mieć np. przymiotnik smołoczarny (czyli ‘czarny jak smoła’), gdyby kiedyś wszedł do polszczyzny i się upowszechnił.
Proszę zauważyć, że w wyrazie kruczoczarny przymiotnik kruczy (jego temat krucz-) został połączony z przymiotnikiem czarny spójką (interfiksem) -o- (krucz- + -o- + czarny), a zatem nie wchodzi w grę pisownia rozdzielona kruczo czarny, o której pani wspomina (w polszczyźnie nigdy nie było przysłówka kruczo [istnieje on tylko potencjalnie – Red.]). Owego słowa nie da się więc potraktować obocznie jako wyrażenia i „podłączyć” pod zestawienie, w którym człon pierwszy jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem (np. łatwo zapalny, trudno czytelny, twórczo pracujący, ochoczo czytający).
Dodam, że w medycynie spotyka się określenie mięsień kruczo-ramienny (łac. musculus coracobrachialis, inaczej ‘najmniejszy mięsień grupy przedniej mięśni ramienia’), w którym przymiotnik kruczo-ramienny pisany jest z dywizem. Taką ortografię trzeba w tym wypadku uznać za uzasadnioną, gdyż mamy do czynienia z zestawieniem o członach równorzędnych znaczeniowo (połączenie przymiotnika ramienny od ramię i formy krucz- + interfiks -o- będącej „skrótem” wyrażenia wyrostek kruczy łopatki).

— Maciej Malinowski, mistrz ortografii polskiej, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków"